بسم الله الرحمن الرحیم

در دیداری که مقام معظم رهبری ابتدای سال 97 در حرم امام رضا علیه السلام با مردم داشتند، به موانع پیشرفت اقتصادی کشور اشاره داشتند. یکی از این موانع را مصرف گرایی عنوان کردند. آیا با خود فکر کرده ایم که سبک زندگیمان چطور است و آیا اشکالاتی چون مصرف گرایی در سبک زندگی ما جایگاهی دارد یا خیر؟

مصرف گرایی به چه معناست ؟ «من می‌خرم، پس هستم» شعار فرهنگ مصرف‌گرایی یا Consumerism است. مصرف‌گرایی یک مفهوم اقتصادی اجتماعی است که خرید کالاها و خدمات را به هر میزان بیشتر تشویق می‌کند. بسیاری شروع این اصطلاح را از طریق تورستن وبلن می‌دانند. وبلن اقتصاددان و جامعه‌شناس آمریکایی و از رهبران نهادگرایی است که در شاهکار خود، «نظریه‌ی طبقه‌ی مرفه»، به معرفی عبارت «مصرف متظاهرانه» می‌پردازد. البته این نظریه تنها یک بُعد از مصرف‌گرایی است. مصرف
مصرف در لغت به معنای خرج کردن و مصرف‌گرایی عبارت است از اصالت دادن به مصرف و هدف قرار دادن رفاه و دارایی‌های مادی. برخی مصرف‌گرایی را به معنای برابر دانستن خوشبختی شخصی با خرید دارایی‌های مادی و مصرف گرفته‌اند. (روزنامه دنیای اقتصاد، شماره 4412)

بنابر تعاریفی که علوم مرتبط از مصرف گرایی ارائه می دهند، مصرف گرایی به معنای اصل قرار گرفتن مصرف است. مشخص است که چنین پدیده ای چه میزان مضر است و چقدر خلاف عقل و شرع می باشد. با این حال نکته ی نگران کننده این است که این پدیده در کشور ما نیز رواج دارد. 

در دوره ی سلطنت پهلوی مصرف گرایی در جامعه ی ایران بسیار شایع بود. واضح است در کشوری که تحت نظر بیگانگان اداره می شود مصرف گرایی هم ترویج خواهد شد تا اقتدار و استقلال اقتصادی آن کشور فروبریزد و تبدیل به کشوری وابسته شود. همچنین از این طریق یک بازار مصرف بسیار خوب برای تولیدات کشورهای بیگانه فراهم می شد و ضمن تخریب اقتصاد ایران، اقتصاد کشورهای اروپایی و آمریکایی تقویت می شد. علاوه بر این مصرف گرایی اثر مخربی بر فرهنگ مردم می گذارد و انسانها را سطحی، خوش گذران و لاقید بار می آورد. در نتیجه می توان گفت رواج مصرف گرایی در ایران یک هدف مطلوب برای دشمنان این سرزمین است که در زمان سلطنت پهلوی به بهترین شکل محقق شد.

اما انقلاب اسلامی ایران که هدفش عزت و استقلال برای ایران و احیای آموزه های روشنی بخش اسلام در جامعه بود سبب شد تا این فرهنگ غلط در کشور بسیار کمرنگ شود و در عوض ساده زیستی، قناعت، تعاون و توجه به تولید، فرهنگ رایج شود. 

با این حال تلاش های فراوانی از داخل و خارج کشور انجام گرفت و این پدیده ی شوم دوباره در حال رخنه در فرهنگ ایرانیان است. پدیده ای که چنان که گفته شد برای یک جامعه بسیار مخرب و مانع از پیشرفت آن است. در ادامه به بررسی بیشتر مصرف گرایی می پردازیم.

مطالب پیش رو از کتاب ارزشمند مفاتیح الحیات انتخاب شده است.

تعریف اسراف:

خروج از اعتدال و میانه روی اسراف است. اسراف نکنید که خدا مسرفان را دوست ندارد. (امام صادق علیه السلام، تفسیر العیاشی،ج2،ص13)

نهی از اسراف :

بدترین امت من مرفهان خوش گذرانی اند که جسم هایشان بر اسراف می روید (پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، تنبیه الخواطر و نزهت النواظر، ج1، ص178)

زیان اسراف: 

فقر و محرومیت از روزی:رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هرکس تبذیر (ریخت و پاش و اسراف ) کند، خدا او را فقیر کند. 

می توان این آیه را به شکل اجتماعی چنین معنا کرد که جامعه ای که دچار اسراف یا همان مصرف گرایی شود فقیر خواهد شد و در واقع دچار مشکلات اقتصادی می شود.

منع از خودسازی: امیرمومنان علیه السلام فرمود: وای بر اسراف گر! چقدر از اصلاح خود و جبران کارش دور است.

در نتیجه از منظر اجتماعی جامعه ی مصرف گرا از رشد و تعالی باز می ماند.

عدم استجابت دعا: امام صادق علیه السلام فرمود: دعای کسی که مال خود را تباه و فاسد کند و از خدا روزی بطلبد پذیرفته نمی شود. 

پس تا زمانی که جامعه از مصرف گرایی روی گردان نشود دعایش برای حل گرفتاری های مالی اجابت نمی شود.

دیدیم که در منابع دینی ما چقدر به مصرف درست و پرهیز از اسراف که به نوعی همان مصرف گرایی است تاکید شده است. اما وضعیت امروز جامعه ی اسلامی ما چگونه است؟

گفتیم که پس از انقلاب، اخلاق مصرف گرایی که در زمان پهلوی میان مردم بسیار رایج شده بود، تغییر کرد و جای خود را به ساده زیستی و مصرف عاقلانه داد. با این حال پس از گذشت مدتی آنچه امروز شاهد آن هستیم رواج دوباره ی مصرف گرایی و حتی شدت گرفتن دوباره ی آن است. 

آمار و ارقام می گوید که ایرانیان از نظر مصرف برخی کالاها متاسفانه رتبه ی بالایی دارند. چنان که شنیده ایم از نظر مصرف لوازم آرایش رتبه ی اول را داراست. در زمینه ی مصرف نان آمار می گوید که ایرانیان سه برابر میانگین جهانی مصرف نان دارند و میزان دور ریز نان آنها بسیار زیاد است. 

همچنین گزارش ها حاکی از آن است که تولید زباله در ایران سه برابر متوسط جهانی است که یکی از عوامل این امر را می توان عدم توجه به مسئله ی مصرف درست و پرهیز اسراف دانست.

آمار دیگری نیز وجود دارد که به جهت جلوگیری از طولانی شدن مطلب ذکر نمی شود. اما نتیجه ی مهمی که می توان گرفت این است که ایران علیرغم محتوای غنی دینی در زمینه ی مصرف درست و همچنین فرهنگ قوی و آرمانهای روشن انقلابی از نشر مصرف گرایی وصعیت قابل قبولی ندارد.

درست است که مسئولین باید تدبیر کنند و راه حل بیایند، اما حتما نیاز است تا خود ما نیز سبک زندگی خود را مورد بررسی قرار دهیم و در صورت یافتن اشکالات درصدد اصلاح بربیاییم. 

- به عنوان مثال سبک مصرف غذایی خود را مورد بررسی قرار دهیم. برای هر وعده ی غذایی به اندازه ای غذا بپزیم که در همان وعده مصرف شود. و مجبور به گذاشتن غذا در یخچال نباشیم. چرا که در بسیاری مواقع این غذاهای اضافی پس از چند روز راهی سطل زباله می شوند. 

- هنگام خرید دقت کنیم و میوه و سبزیجات را به اندازه تهیه کنیم. چرا که مدت نگهداری این مواد محدود است و اگر پس از چند روز مصرف نشوند باید دور ریخته شوند. برای این کار می توان لیستی از موارد مورد نیاز تهیه کرد و از روی لیست اقدام به خرید کرد.

- همچنین به جای خرید از فروشگاههای زنجیره ای بزرگ می توانیم از مغازه های محله ی خود خرید کنیم.عموما افراد هنگام خرید از فرشگاههای بزرگ بسیار بیشتر از نیاز خود خرید می کنند و کالاهای زیادی که مورد نیازشان نیست را نیز در سبد خرید خود قرار می دهند.

- به صورت کلی تا نیاز به چیزی پیدا نکرده ایم اقدام به خرید نکنیم. بسیاری تجربه ی این موضوع را دارند که وسایلی را  بدون اینکه به آن نیاز داشته باشند خریداری کرده اند و این وسایل سالها بدون استفاده در گوشه و کنار منزل خاک خورده است. برای این امر می توان از راهکار تهیه ی لیست خرید پیش از اقدام به خرید استفاده کرد.

- در مجالس خود سادگی را رعایت کنیم و از چشم و همچشمی دوری کنیم. (پیش از این مطلبی را در خصوص مراسم های ازدواج در وبلاگ منتشر کردیم)

- مدیریت زمان داشته باشیم و از بیکاری پرهیز کنیم. بسیاری از مواقع دلیل خرید های غیر ضروری این است که فرد کاری ندارد و به جهت سرگرمی سراغ خرید می رود.

- هنگام خرید جهیزیه از تهیه ی موارد غیر ضروری اجتناب کنیم. (در نظر داشته باشیم نیازی نیست حتما برای شروع زندگی یخچال ساید بای ساید و مایکروفر داشت.)

- در موارد ممکن از وسایل دست دوم استفاده کنیم . به عنوان مثال عموما لباس کودکان بسیار سریع برایشان کوچک و غیرقابل استفاده می شود. می توان این لباس ها را به اقوام یا دوستان بدهیم تا آنان نیز استفاده کنند و چنین چیزی نباید مایه ی خجالت شمرده شود چرا که بسیار عقلانی و منطقی است و در زمانهای قدیم هم در بین خانواده ها بسیار رایج بوده است.

این ها برخی از راهکارهای موثر در باب مصرف درست بود. مسلما نکات بسیار بیشتری در این زمینه وجود دارد. در صورتی که راهکاری در این زمینه به ذهنتان می رسد خوشحال می شویم در بخش نظرات ذکر بفرمایید.